«Τι θα ‘θελα;
Θα ‘θελα να μπορώ να βγαίνω από το σπίτι μου εύκολα. Να μπαίνω με το αμαξίδιο στο λεωφορείο και να πηγαίνω στο σχολείο, στη δουλειά μου ή για διασκέδαση. Τι ωραία θα ήταν, να μπορώ να διασχίσω μια λεωφόρο, ν’ ανεβοκατεβώ στις διαβάσεις και να περπατήσω στο πεζοδρόμιο. Θα μ’ άρεσε, με τη βοήθεια του σκύλου οδηγού και το λευκό μου μπαστούνι, να πάω κάπου για φαγητό. Να μπορώ να καταλάβω μια συζήτηση ή μια ταινία γιατί έχει διερμηνεία κωφών. Θα μ’ άρεσε να με δεχόταν η γειτονιά, εμένα που μένω σε ξενώνα της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. και προσπαθώ να σπουδάσω ή να δουλέψω. Εγώ, που έχω κάποιο σωματικό, ψυχικό ή πνευματικό έλλειμμα, δυσκολεύομαι να επιβιώσω στην Ελλάδα. Εγώ, όμως θέλω να ζήσω, και μάλιστα εδώ. Σ’ αυτόν τον τόπο.» Λίλα Πατρόκλου
Επί αιώνες η κοινωνία έτεινε να βλέπει την αναπηρία ως θέμα αποκομμένο από άλλα κοινωνικά ζητήματα. Το στίγμα και οι προκαταλήψεις έναντι των ατόμων με αναπηρία αποτελούσαν τον ισχυρότερο φραγμό για την ενσωμάτωση τους αλλά ακόμη και για τη δυνατότητα ίσων ευκαιριών και πρόσβασης στην εκπαίδευση, στην απασχόληση, στην υγεία και στην ψυχαγωγία.
Ο 20ος αιώνας υπήρξε διεθνώς ιδιαίτερα σημαντικός για τον χώρο της αναπηρίας. Η αρνητική αντιμετώπιση και οι προκαταλήψεις που είχε η κοινωνία απέναντι στα άτομα με αναπηρίες άρχισαν να εξαλείφονται. Το άτομο με αναπηρία πέρασε, πλέον, σε μια άλλη θεώρηση του τρόπου σκέψης και αντιμετώπισης των καθημερινών του προβλημάτων. Σε αυτή την αλλαγή ουσιαστικό ρόλο διαδραμάτισε η δημιουργία διαφόρων ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων στήριξης για τα άτομα αυτά, αλλά και η νομοθεσία, όπου εξασφάλιζε την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και γενικότερα τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας.
Καταδεικνύεται ότι η Ελλάδα, ακολουθώντας με αργούς ρυθμούς τα διεθνή ρεύματα, ενδιαφέρεται για την ίση πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, αλλά έχει ακόμη να καλύψει πολλά κενά. Αν και η εξάλειψη της περιθωριοποίησης και του αποκλεισμού, αποτελεί βασικό θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι διακηρύξεις δεν επαρκούν. Στην Ελλάδα, βασική αιτία του κοινωνικού αποκλεισμού των ΑμεΑ αποτελεί η ύπαρξη στερεότυπων και αρνητικών προκαταλήψεων του κοινωνικού περιβάλλοντος, που στην πλειοψηφία τους προέρχονται από την ελλιπή ενημέρωση των πολιτών, σχετικά με τα αναπηρικά θέματα και με τις ιδιαίτερες ανάγκες των ατόμων με αναπηρία.
Η έννοια της αναπηρίας είναι μια κοινωνική κατασκευή που αλλάζει μέσα στο χρόνο και μαζί με αυτή αλλάζει και ο τρόπος αντιμετώπισης των ατόμων με αναπηρία από το περιβάλλον τους. Στη σύγχρονη εποχή, ο αποκλεισμός και η «ειδική» μεταχείριση που βιώνουν τα άτομα με αναπηρία, θεωρούνται από τα σοβαρότερα κοινωνικά ζητήματα. Η ύπαρξη του κοινωνικού αποκλεισμού, παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και στερεί από αυτούς σημαντικό μέρος της αξίας τους, καθώς δεν συμμετέχουν ενεργά στο σύνολο. Οι διακρίσεις άμεσες ή έμμεσες έχουν χαρακτηριστεί από την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία ως αδίκημα και οι επιστημονικές κοινότητες διερευνούν το θέμα με στόχο την πρόληψη αλλά την εξάλειψη του στιγματισμού και των προκαταλήψεων. Αν και έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες πολλά βήματα προόδου, με την αναγνώριση του αναπηρικού κινήματος, την θεσμική κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους και την εφαρμογή προγραμμάτων, η κοινωνική ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρίες δεν έχει εξελιχθεί ικανοποιητικά.
Προκειμένου να αλλάξει άρδην η υφιστάμενη κατάσταση για τον τρόπο αντιμετώπισης των ατόμων με αναπηρία και η αντίληψη γύρω από αυτά έτσι ώστε να επιτευχθεί η ουσιαστική Ένταξη / Επανένταξη των Αναπήρων, κρίνεται απαραίτητο να ακολουθηθεί η Ευρωπαϊκή Στρατηγική, προκειμένου να αποτελέσει ένα ενεργό εργαλείο πολιτικής, με στόχο την πλήρη εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Μόνο έτσι τα άτομα αυτά θα αποτελέσουν ενεργά μέλη της κοινωνίας μας. Η Πολιτεία είναι αυτή που οφείλει να προτάξει το κοινωνικό της πρόσωπο, προσπαθώντας να διαφυλάξει το ουσιώδες των αυτονόητων και κεκτημένων ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων μας.
Μόνο με αυτόν τον τρόπο, θα καταστήσει η ίδια σαφές ότι ενδιαφέρεται για όλα τα μέλη της, απελευθερωμένη από τις ιδιαιτερότητες που τα χαρακτηρίζουν με στόχο να τα ενσωματώσει και να τα καταστήσει ενεργά. Μια κοινωνία υπεύθυνη και όχι άμοιρη ευθυνών.
Απόσπασμα από διατριβή με θέμα «Κοινωνιολογική θεώρηση του κοινωνικού αποκλεισμού των ατόμων με αναπηρίες».
Επιμέλεια: Χρηστίδου Σάντυ Κοινωνική Λειτουργός